شکوه ایران و ایرانی در زمان پادشاهی مادها بسیار والا بود و با از راه رسیدن کورش کبیر، این شکوه برای مردم ایران باستان چندین برابر شد. کشور گشایی، افزایش رفاه مردم، گسترش عدالت و… تماما از اصلی‌ترین دلایل این شکوه و عظمت بود.
علاوه بر این، از جمله مواردی که باعث می‌شد ایرانیان در میان دیگر ملل همیشه متمایز باشند، استفاده آن‌ها از نمادها و لوگوهای خاص بود. همانطور که در مقاله تاریخچه لوگو در ایران نیز گفته شد، استفاده از لوگو نه تنها در کشور ما، بلکه در اغلب کشورهای بزرگ دوران باستان از جمله مصر و یونان نیز مرسوم بود.
اما لوگوها در زمان هخامنشیان و بعد از آن، از اعتبار بسیار بالای فرهنگی برخوردار بودند و این موضوع باعث می‌شد تا سبک معماری ایرانیان و حتی زندگی آنان، از دیگر ملل متمایز باشد.
چه لوگوهایی در زمان هخامنشیان مورد استفاده قرار می‌گرفت؟
در ابتدا شاید استفاده از واژه «لوگو» شما را به اشتباه بیندازد. لوگو در زمان باستان و شاید حتی تا قبل از قرن ۱۸ میلادی، نه به عنوان یک نماد تجاری بلکه در موارد دیگری چون احراز مالکیت حیوانات، افزایش زیبایی ابنیه، جلوه دادن به اشیاء مانند سفال و… مورد استفاده قرار می‌گرفت.
تعداد لوگوهای استفاده شده در دوران باستان و مخصوصا هخامنشیان شاید به بیش از ۵۰ عدد برسد. این لوگوها را اغلب می‌توان در معماری‌ها و البته سفالگری و آهنگری آنان مشاهده کرد. اما در ادامه به معرفی ۵ تا از محبوب‌ترین و شناخته‌شده‌ترین نمادهای مذکور می‌پردازیم:
۱_ نماد شیر و گاو
جنگ شیر و گاو از جمله نمادهای مبهم استفاده شده در زمان هخامنشیان است. در فرهنگ هخامنشی، گاو به معانی مختلفی به کار می‌رود.
- نگهدارندگی
- حاصلخیزی
- باروری
تماما از معانی استفاده از نماد گاو است. در ادامه از گاو به عنوان نماد ماه نیز استفاده شده است. همینطور شیر از نمادهای رایج نه تنها در دوران پارسیان، بلکه در سراسر تاریخ ایران است. در نهایت بنا بر یکی از قوی‌ترین احتمالات، نقش شیر و گاو به معنای فائق آمدن و پیروز شدن خورشید (شیر) بر ماه (گاو) است. (روز و شب)
علاوه بر این برخی از نماد شناسان دیگر بر این باورند که این نقش برجسته معروف در تخت جمشید، اشاره به دو صٌور فلکی شیر و ماه و سپس عید نوروز ایرانیان دارد. در این نقش شیر را نشانه خورشید و تابستان و گاو را نشانه ماه، باران و زمستان می‌دانند و در نهایت با پیروز شدن شیر بر گاو، عید نوروز آغاز می‌شود.
۲_ فروهر
فروهر معروفترین لوگو هخامنشی است. این نماد خاص و زیبا را در مکان‌های باستانی، کتب مقدس و… به دفعات و تکرار مشاهده می‌کنیم. شاید بتوان نماد مذکور را در بین معتبرترین و زیباترین نمادهای دنیای باستان دسته‌بندی کرد. ساخت این لوگو بسیار دقیق و زیبا بوده است و حتی پس از اینهمه سال، مشاهده‌اش انسان را در مورد دقت طراحی آن به فکر فرو می‌برد.
- فروهر
- اهورا مزدا
- زرتشت
و…
تمامی نام‌هایی است که به آن نسبت می‌دهند و در میان تاریخ شناسان هنوز در مورد نام و معنای دقیق آن اختلاف است.
البته در رد انتساب این نماد به اهورا مزدا گفته می‌شود که در دین زرتشت نیز مانند دین اسلام، خدا مفهومی انتزاعی است و نمی‌توان برای آن تصویر و نمادی متصور شد پس با توجه به حاکمیت دین زرتشت به مردم در زمان هخامنشیان، احتمال نسبت دادن خدا به این تصویر بسیار اندک است.
علاوه بر این، نماد خورشید بالدار در فرهنگ‌های مصری، آشوری و… نیز مشاهده می‌شود و می‌توان این لوگو را مرتبط یا برگرفته از آن‌ها دانست.
۳_ گلنار پارسی (نیلوفر آبی)
نماد گلنار یا نیلوفر آبی در نگاره و معماری‌های هخامنشی و علی‌الخصوص در تخت جمشید بارها دیده می‌شود. در جایی از آن به صورت باز و جای دیگر به صورت غنچه و یا سر بسته استفاده شده.
معنای اصلی لوگو نیلوفر آبی در فرهنگ هخامنشیان، صلح و دوستی است. در نگاره خزانه که بر روی یکی از سنگ‌های بزرگ تخت جمشید حجاری شده، شاه، گل نیلوفر درشتی را در دست گرفته و پذیرای اقوام و ملل گوناگون است.
در گذشته این نگاره را به داریوش کبیر نسبت می‌دانند که در کنار ولیعهد خود، خشایارشا ایستاده است و هر کدام یک گلنار پارسی در دست دارند اما پس از تحقیقات وسیع تر، باور اغلب باستان شناسان بر این شد که این نقش نگاره به فرمان خشایار شاه ساخته شده و شخص کنار او، داریوش دومِ ولیعهد است.
۴_ سروِ یلدا
سرو از جمله نمادهای معروف و البته مقدس ایرانیان و نشانه استقامت و پایداری است. نماد سرو یلدا در تخت جمشید را منتسب به شب یلدا یا همان شب چله می‌دانند. دلیل اهمیت این روز در باستان و نزد هخامنشیان این است که طبق باور آنان، شب یلدا آغاز زایش مهر است. می‌دانیم که پس از این شب، به مرور از بلندی شب‌های زمستان کاسته شده و طول روزها بیشتر می‌شوند.
در نهایت سرمای زمستان کم کم جای خود را به گرما می‌دهد (بهار) و ایرانیان به همین دلیل برای شب یلدا احترام خاصی قائل بوده‌اند. سرو یلدا در سنگ نگاره‌های تخت جمشید دیده می‌شود و یادگار طولانی‌ترین شب سال و همینطور نوید نزدیک شدن به بهار است.
۵_ هما
شاید بتوان هما را پس از فروهر، معروفترین لوگو ایران باستان دانست. البته بخشی از این شهرت، مربوط به لوگو شرکت هواپیمایی ملی ایران است که با توجه به عظمت این شرکت در سال‌های دور و همینطور شهرت لوگو آن، توانسته به خوبی جهانیان را با این پرنده در اساطیر ایرانی آشنا کند. (اطلاعات بیشتر در مقاله تاریخچه لوگو در ایران)
در افسانه‌های ایرانی سایه این پرنده را مایه سعادت و خوشبختی می‌دانند. به طور کلی هما بر عکس جغد، پرنده‌ای خوش یمن است. در بیتی از سعدی در وصف هما این شعر سروده شده است:
شاید دلیل محبوبیت این پرنده نیز در بین ایرانیان باستان، بی آزار بودن آن است. به وفور با پیکره و نماد همای سعادت در تخت جمشید و دیگر کتیبه‌های موجود برخورد می‌کنیم.
۶_ پلکان‌های آپادانا
اگر همچنان نگاهی باستانی به لوگو داشته باشیم، می‌توان به پلکان‌های کاخ آپادانا در تخت جمشید نیز به عنوان نماد و لوگویی جذاب اشاره کرد.
نقوش روی این پلکان‌ها یک شاهکار هنری تمام عیار در زمینه نماد ها است. نقش‌های بسیاری بر روی پلکان‌های این کاخ وجود دارد اما برجسته‌ترین آن‌ها، نقوش مربوط به نمایندگان کشورهای زیر سلطه هخامنشیان است. تعداد این کشور‌ها در دوران مذکور بسیار زیاد است اما این نمادها مربوط به نمایندگان ۲۳ قوم مختلف از جمله:
- ماد
- پارت
- ایلامی
- سغدی
- مصری
- باختری
- سیستانی
- بابلی
- عرب
- هندی
و…
هستند که هر کدام از سنگ‌ها به یکی از این اقوام اختصاص یافته است.
کلام آخر
شاید بتوان گفت لوگوها و نمادهای به جا مانده از اقوام هخامنشی و دیگر اقوام قبل و بعد از آن‌ها، معتبرترین منابع موجود جهت شناخت فرهنگ آنان است. امید است که بتوانیم در حفظ و نگهداری این نمادهای زیبا کوشا باشیم و آن‌ها را به نسل‌های آینده خود بسپاریم تا به خوبی با فرهنگ پدران خود آشنا شوند.
در این مقاله در مورد لوگو در زمان هخامنشیان و ۵ نماد معتبر این دوران توضیحاتی ارائه شد. امیدواریم مطالب مذکور برای شما مفید بوده باشد. با آرزوی موفقیت برای شما عزیزان.
آریایی
درود بر شما، مطلب بسیار خوب بود