پدر گرافیک ایران کیست؟ احمد شاملو، پرویز کلانتری، سهراب سپهری و… همگی از هم عصران و البته از دوستان صمیمی مرتضی ممیز، بودند. مطمئنا وجود چنین انسان‌های بزرگی در زندگی او، بر موفقیت‌های وی بی تأثیر نبوده است. مرتضی ممیز را پدر هنر گرافیک ایران می‌دانند.
وی تلاش های زیادی برای پیشرفت این علم در کشور کرد و با وجود مخالفت‌های بسیار زیاد، باز هم توانست فعالیت‌های خوبی در این زمینه انجام دهد. دلیل نام گذاری وی به عنوان پدر علم گرافیک ایران، بنیاد نهادن رشته گرافیک در دانشگاه‌های ایران توسط او بود.
در این مقاله قصد داریم تا به صورت مختصر زندگی نامه و قسمت‌های مهم زندگی او را برای شما بازگو کنیم و پس از آن نیز به معرفی بهترین کار‌ها و لوگو‌های طراحی شده توسط ایشان بپردازیم.
مرتضی ممیز پدر علم گرافیک ایران؛ از تولد تا انقلاب
با اینکه استاد مرتضی ممیز از مخالفان حکومت پهلوی بود، مهم ترین فعالیت‌های وی در دوران قبل از انقلاب انجام شد و عملا پس از انقلاب مخالفت‌های گوناگون مانع انجام فعالیت‌های دیگر او شدند.
ممیز در روز چهارم از شهریور ماهِ سال ۱۳۱۵ شمسی در تهران و در خانواده ای هنر دوست متولد شد. از همان ابتدا علاقه خود را به طراحی و نقاشی نشان داد و حتی در دوران متوسطه، در مغازه‌های تابلو نویسی فعالیت می‌کرد. در سال‌های بعد از آن و در دوران دبیرستان، مرتضی ممیز از طریق کتابخانه فرهنگی سفارت لهستان با گرافیک آشنا شد. این آشنایی از طریق مجله ای با همین نام انجام گرفت.
دانشگاه و رشته نقاشی
مرتضی ممیز در دانشگاه به سمت رشته نقاشی رفت و در آنجا زیر نظر استاد بزرگ، علی محمد حیدریان آموزش دید. این استاد از شاگردان کمال الملک بود. آشنایی ممیز با سهراب سپهری، پرویز کلانتری و چند مجسمه ساز و نقاش بزرگ کشور در دانشگاه شکل گرفت. وی پس از فارغ التحصیلی در سال ۱۳۴۴، به فرانسه رفت و درآنجا به ادامه تحصیل مشغول شد.
گواهی طراحی غرفه مرتضی ممیز از دانشگاه هنر‌های تزئینی این کشور صادر شده است. وی در فرانسه با هنرمند معروف، فیروزه صابری آشنا شده و چند سال بعد با او ازدواج کرد. متأسفانه این زندگی دو نفره در سال ۷۵ و به دلیل مرگ خانم صابری بر اثر سرطان، پایان یافت.
فعالیت های ممیز قبل از انقلاب
اولین فعالیت حرفه ای مرتضی ممیز، کار در آتلیه محمد بهرامی (از بنیان گذاران گرافیک نوین) بود. فعالیت او در این آتلیه از سال ۱۳۳۷ تا ۱۳۴۱ ادامه داشت و در آنجا علاوه بر همکاری با دیگر بزرگان هنر، اولین فعالیت‌های حرفه ایِ کاری خود از جمله طراحی پاکت سیگار، جلد کتاب، طراحی لوگو و… را به انجام رساند.
فعالیت بعدی وی در کانون آگهی زیبا، در بخش تبلیغات بود. در این مکان با احمد شاملو آشنا شده و پیشنهاد همکاری با وی در انتشار هفته نامه “کتاب هفته” را با سِمت تصویرگر و گرافیست پذیرفت. این فعالیت‌ها تماما قبل از سفر به فرانسه و در زمان دانشگاه او بود. ممیز پس از بازگشت از کشور فرانسه، اقدام به راه اندازی یک آتلیه با نام آتلیه ۴۲ کرد.
فعالیت‌های ممیز در دهه ۵۰ بیشتر مربوط به فعالیت‌های فرهنگی بود. فعالیت‌هایی چون:
- طراحی پوستر برای جشنواره
- طراحی پوستر برای تئاتر و فیلم
- و…
علاوه بر آن در این سال‌ها نمایشگاه‌های نقاشی زیادی را به راه انداخت. او در دهه ۵۰ سندیکا گرافیست‌های ایران را تأسیس کرد. البته تأسیس این سندیکا به کمک دوستان نزدیک او انجام شد. در سال ۵۷ نیز پوسترهایی را برای انقلاب ایران طراحی کرد.
مرتضی ممیز، پس از انقلاب
پس از انقلاب، ممیز فعالیت‌هایی برای تأسیس انجمن گرافیست‌ها انجام داد اما متأسفانه موفق به انجام این عمل نشد. در ادامه او فعالیت‌های گردهمایی را در کافه‌ها و آتلیه‌ها برگذار می‌کرد و در نهایت توانست تعرفه قیمت خدمات برای گرافیست‌ها را تعیین کند. در همین سال‌ها به او تهمت‌های سیاسی زده شد و قصد اخراج وی از دانشگاه را کردند اما ممیز از این تهمت‌ها جان سالم به در برد و فعالیت خود در دانشگاه را ادامه داد.
پس از آن هم با کمک علی اصغر محتاج، اولین دوسالانه طراحان گرافیک را راه اندازی کرد. مدیریت گروه ارتباط تصویری عکاسی دانشگاه تهران از دیگر سمت‌های مرتضی ممیز بود. در این زمان ممیز به گرافیست‌های جوان اهمیت بسیار زیادی داد و باعث پرورش استعداد‌های خلاقی در این زمینه شد. از دیگر سِمت‌های او در آخرین سال های زندگی، می‌توان به ریاست شورای سردبیری مجله “نشان” اشاره کرد.
در نهایت مرتضی ممیز که با بیماری سرطان دست و پنجه نرم می‌کرد، در سال ۱۳۸۴ و روز پنجم آذر ماه، دار فانی را وداع گفت و جامعه هنر و علی الخصوص گرافیستان ایرانی را داغدار کرد.
از دیگر سِمت‌های وی در دوران زندگی می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- ریاست AGI (کمیته ایرانی انجمن بین المللی طراحان گرافیک )
- مشاور هنری کتابخانه دانشگاه تهران
- ریاست دوسالانه‌های گرافیک در ۳ دوره ششم تا هشتم
- مدیریت و طراحی هنری جشنواره بین‌المللی فیلم تهران از سال ۵۲ تا ۵۶
- و…
استاد مرتضی ممیز، پدر گرافیک ایران، در طول زندگی خود بیش از ۱۰ نمایشگاه اختصاصی در ایران و دو نمایشگاه اختصاصی در کشور آلمان برگذار کرد. علاوه بر این وی در کشور‌های فرانسه، آمریکا، بلژیک، ایران و… بیشتر از ۷۰ نمایشگاه گروهی برپا کرد. در کارنامه هنری وی بیشتر از ۱۰ جایزه ملی و بین المللی هنری ثبت شده است.
معروفترین آثار مرتضی ممیز
کارنامه استاد ممیز صرفا به فعالیت‌های فرهنگی و برگذاری نمایشگاه ختم نمی‌شود. بسیاری از آثار وی جزو برترین اثرهای گرافیستی شناخته میشوند. در ادامه معروفترین نمونه کار‌های پدر گرافیک ایران را مشاهده می‌کنید.
لوگو استاندارد
شاید لوگو استاندارد بتواند لقب خلاقانه ترین لوگو طراحی شده توسط مرتضی ممیز را به خود اختصاص دهد! خلاقیت به کار رفته در طراحی این لوگو واقعا ستودنی است.
همانطور که در تصویر مشاهده می‌کنید، در میان این لوگو واژه “ایران” نوشته شده اما باید بدانید در اصل این کلمه، از ادغام واژه اختصاری ISIRI ساخته شده که به معنای «مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران» است.
لوگو شهرداری تهران
طراحی لوگو شهرداری تهران نیز به دست مرتضی ممیز انجام شده است. طراحی این نقش اشاره به دروازه‌های قدیم تهران دارد و در نهایت، از کنار هم قرار گرفتن این دروازه‌ها، شکلی شبیه به گل به وجود آمده.
لوگو سازمان آتش نشانی
لوگو آتش نشانی تهران نیز از دیگر نمونه کار‌های مرتضی ممیز است.
لوگو شرکت سایپا
در مقاله تاریخچه طراحی لوگو در ایران نیز اشاره کردیم که لوگو شرکت سایپا توسط مرتضی ممیز طراحی شده است. طبق صحبت‌های وی، لوگو سایپا نشانی مشابه به لوگو بنز و همینطور نقوش آجری ابنیه مراغه است.
لوگو سازمان چای کشور
این لوگو در سال ۱۳۳۷ توسط ممیز طراحی شد و می‌توان گفت که اولین کار حرفه ای ماندگار وی بود. برای طراحی این لوگو از برگ چای الهام گرفته شده است.
طراحی لوگو معروف موزه رضا عباسی نیز توسط این هنرمند انجام شده است.
کلام آخر
مرتضی ممیز در طول زندگی خود همواره به پیشرفت اطرافیان اهمیت می‌داد. بیشتر فعالیت‌های او برای ارتقاء همکاران و البته شاگردان جوانش بود و حتی در سال‌های آخر زندگی نیز از این موضوع غافل نشد.
در این مقاله سعی شد تا به صورت خلاصه زندگی نامه پدر گرافیک ایران، مرتضی ممیز را بازگو کرده و نقاط عطف زندگی او را نمایان کنیم. در انتها نیز به معروفترین لوگو‌های طراحی شده توسط وی اشاره ای کردیم. امیدواریم این مقاله برای شما مفید بوده باشد.
